Chin Mino Caah Zohchuntlak Tak Tak Salai Ram Tinthei He Chitkhat Biaruahnak

Min: Salai Ram Tinthei
Chuahnak:Aibur, Thantlang peng
Chuah kum: 1991
A tu cawnmi: Bachelor of Legal Sudies
A tu umnak: Perth, Australia

Kei: Naa chuahnak kum le khua, Australia na phak nak kum?

Salai Ram: 1991  Kum ah Thantlang peng Aibur Khua ah ka chuak. 2006 ah Australia Perth ka phan. 

Kei:Atu na sianginn kai mi hi teh zei bantuk lei dah a si? Kum zeixah dah ai duh rih? Na dih in tuah nai timh mi? 

Salai Ram: bachelor of Legal Studies asi. Parttime in rian ka tuan pah i, ka dih deng cang ko.Refugee zohkhenhnak ah rian ka tuan pah mah caah ka sianginn kai hi ka dih kho rihlo hi. ka dih in cun law lei hi riantuan ka duh. Abikin International Law hi asi. Minung Upadi ning loin serhsat a tongmi hna pawl hi bawmhchan ka duh hna Human Rights hei ti ko usih. 

Kei: Australia ah hin University dih hnu in cozah rian or rian sang deuh hna ngah a fawi ve maw? Laimi teh a ngah mi an tam cang maw?

Salai Ram:Asi. Australia cu miphun za cawhnak ram asi caah, mahle thiamnak in rian pek asi ko.Asian kan si caah le, Minak si caah le  Mingo si caah rian pek a um lo, mahle thiam ningin rian pek asi ko Izuam ahcun Prime Minister tiang hmanh icuh khawh asi, Boundary a um lo kan ti lai cu.Nursing lei hi a dihmi an tam i rian fawi tein an hmuh ko,cun ka umnak Perth ahhin University a dihmi Pu Duh Peng Lian hi Department of Immigration and Border Proctection ah rian sangngai a tlai. Amah bantukin Chinmi chungin state dangdang zongah riansang a tuanmi an um len ko hna 

Kei:Nang hi mino te na si nain na cawlcangh ning hna kan zoh tikah kan in upat ngai cio. CNF zongah na cawlcang ngai ve in ka theih. CNF ah na member na si ve maw? Zeibantuk rian dah na tuan piak hna?

Salai Ram: CNF hi member ngaingai cun ka lut lo. Aruangcu a leng leiin dirhkamhtu hi kan um a herh ve tiin ka hmuh. mah caah member luh loin ka si khawh tawk in ka dirpi ve.
Ramleng phaisa bawmtu Chinland Club in k cawncang ve kan umank Western Australia ah Secretary 2011 in 2013 tiang, le atu Assistant Secretary ka si.Conference an tuah caah ah Australia aiawh in kaa thawh theu, aruang cu mino ka si, caan ka ngeih deuh caah ka kalmi asi,position ngaingai cu CNF chungah ka ngei lo nain anmah nih an ka pekmi rian poh cu tlinh dingin a lamkip in kaa zuam ve.CNF caah ka tuan kaa ti lo, kan miphun rian kaa kinh ve tiin kaa ruah.CNF nih a kalpimi, a puakmi rianpi hi kan puakpi cio i, rian kan i khinh cio ahcun fawi deuhin a puak khawh lai timi ruahnak ka ngeih caah, ka si khawh tawk in ka tan vemi hi asi .Mah caah ramchung workshop le conference te pawl ah ka si khawh tawk in kaa tel venak hi asi. 

Kei:Awaw,a tha tuk. CNF hi kan hnu kum hrawng ah khan soiselnak a hung tam ngai. Micheu nih 'CNF/A kan doh a si lo, riantuan tu cheukhat an lung put kan doh a si, riantuan tu cheukhat hi dictator bantuk an um' an ti pah leng mang. Hi kongah nang na ruahning? CNF riantuan tu cheukhat hi an luan deuh ko tiin na hmu ve hna maw?

Salai Ram: Colonel Pu Solomon Thang Ding nih a ka chimhmi cu " Kan ralkap hna an soisel hna ahhin ka lung a fak, asoiseltu pawl hi CNA rak lut ve tuah hna sehlaw zeidah an lawh hnga" tiah a ti. Cu bantukcun CNF cu political party asi lo, Revolution Council/Party an si caah kan theihthiam ngai hna a hau tiin ka hmuh.Tuanman thlahlawh loin ramtang le hmunkip an cul... cu lio i tanpitu siloin soiseltu si hi cu a poi ngaiin ka hmuh cun Mifim khua ruat taktak nihcun an soi hna lailo, ruahnak tu an cheuh hna lai khua tha tein an ruah ko ahcun an soi hna ding asi lo.Cun CNF hi minung pakhat nih a ngeihmi asi lo caah, hruaitu pakhat thutdir ning zoh in soi ding asi fawn lo,a kalpimi policy tu hi zoh ding asi.
" No Man Is Perfect" minung a tlingmi kan um lo bantukin... CNF hruaitu zongah tlamtling lo pakhathnih cu an va um phun ko hnga.Nain mah bantuk hruaitu pakhat hnih zoh in... CNF cu an soi ding asi lo tiin ka hmuh.Pu Solomon bia ah hei kir ninglaw " a soiserltu pawl kha CNF/A tuan hna sehlaw zeidek an lawh ve hnga"

Kei: Nizaan ah khan Zasang Cinzah nih 'Chin National Flag' kong a tial mi cu CNF Flag he ai kalh nak tete a um pah caah CC facebook group nih an hnon piak. Hiti catial tu nih a dikmi kong a tial i CC group nawl ngei tu nih an hnon piak tikah hin mi tampi an lung ai nuam lo. Hikong ah nang na ruah ning? Hnon piak ding a si ko na ti maw?

Salai Ram:Acung i Zasang Cinzah nih a tialmi hi a mah pumpak hmuh ning a tialmi asi caah a tha ngai. Relphu zong asi ve. Nain CNF nih National Flag ngeih dingin a khelmi a hnuarsawm caah asi lai tiin ka hmuh.  Cucu CC facebook zulhphung a buar ahcun an hnon piak ding asi ko.Cun Kawlrampi hi miphun pakhat nih dirhmi ram asi lo caah ramdang he tahchunh awk a tha lo.Chin mi cu ram a ngeimi le miphun pakhat ah cohlan mi kan si ve caah flag ( Thantar) cu kan ngeih ve hrimhrim a hau,atu Chin State flag cu Newin Cozah nih mipi nawl lak loin a kan tuah piakmi asi caah mah cucu flag cu kan cohlan ahcun Newin Cozah kan bawmh bantuk le atulio Kawlram Cozah kan pom bantuk ah a cang hnga.
Kawlmi zong nih atulio Kawlram Flag cu an cohlang duh lo.Tlangcungmi nihcun kan cohlang chinchin lo.Cu caah CNF nih Chin flag tiah hramhram in a thlaiter hna lo Chin Miphun flag si dingin a chuahpi bia tu khi asi caah hmailei ah mah tein khuakhan Lairel naknawl kan ngeih tik ah mipi nih duhbikmi kha hman asi te ko lai.Nain keicu atulio Chin State flag ( Kawl Cozah) nih tuah piakmi hmai ahcun lu ka khun naisai lai lo. CNF nih an chuahpimi flag bel ahcun kan miphun luatnak le mah tein khuakhan lairelnak ding caah pasal/nusal 80 leng nih thisen he an dirhkamhmi flag hmai ahcun ka khun hrimhrim ko lai. Keimah pumpak ruahnak asi.

Kei:Aw,flag kong cu um rih ko seh law.. Ka hawi le cheukhat nih hin 'CNF/A kan hua lo,soiselnak a ing kho lomi dictator bantuk in CNF a kalpi tu kan huat hna a si' an ka ti pah leng magn. Mah ti ruahnak a ngei mi pawl hi mawtchiat awk an tha na ti maw? Or CNF hi an i ralring deuh a ho na ti dah?

Salai Ram: Soisel a ing kholomi hruaitu cu hruaitu tha an si bal lo. Thiltha an tuah komi ahcun an soisek fawn hna lailo. An soisel hna ahcun a soiseltu kha an palh tuk fawn lai. Cun CNF hruaitu ah Ralkap training a kaimi an um hna. Ralkap cu cunglei uknak in a kalmi an si caah CNF hruaitu zongah cu Ralkap hruai ning kha  aleng ah a hmang sualmi zong an um ve kho men.


Kei: Adang ah kal than ko u sih law,nai Malaysia na rat hnawh chan kha zei dah a si?

Salai Ram: Asau pah i a tawinak in ka tial ko lai aw! 
Malaysia, Cameron Highlands hi Chin mi 4000-6000 karlak hrawng Lo(farm) rian an tuan hna. 2014, November thla thawk in Malaysia ah Oparasi (Operation)  a lut i Highlands i a ummi UNHCR card ngei he card ngeilo he an tlaih dih hna. Cu tlaihkhihnak ah Malaysia Cozah nih ralkap 2,000, CID, Rella, Pelek le helicopter an dum hna i an tlaih dih hna. UNHCR card ngei lo poahpoah cu tupi tang, ramlak ah buk an sak an i dup dih. Malaysia nikhua a chiat bik cem hi November le December thla hi asi, furpi ruah a tamtuk lio caan asi fawn. Tuupi tangah an i dup dih tik ah harnak tampi an tong. Fikfa lak ah rawltam tihal in an vai, Rawl chuan an duh ahcun deilei 2:00 AM hrawn  mi an ih caan lawng ah rawl an chuan ngam. Palek nih lam an block peng caah NGOs pawl le ramdang passport aa tlaihmi ti dahlo cu va chawnh khawh an silo. Chin refugee Committee le Alliance of Chin refugee pawl zong UN Card aa tlaihmi an si caah an kal ngam lo. Cu caah bawmhnak pek dingin Melbourne, Australia a ummi Pu Sang Hre le keimah nih Australia Chin Khirhfabu kip ah bawmhnak pek dingin bawmhnak kan hal. Chin Khrihfabu 17 aa kopmi bupi Chin Christian Council in Australia ( CCCA) an civui he aa ton caah bawmhnak pek dingin bia an chah. 
Kan miphun nih harnak mahtluk an tonmi cu tiah, an case cu ka hawile NGOs, MP le Cozah nawlngeitu sinah ka si khawh tawk in ka thanh hna. Nain Cozah cu media loin zeihmanh an zumhlo caah Malaysia ah va kal in Chin ralzam kan harsat ning le Cameron Highlands i harnak an tonmi pawl hlathlai (Documentations) tuah dingin ka kal. Kaa tinhmi cu mah vialte hi Australia Cozah sinah phuan in, Chin ralzam hi tam deuh an kan la kho hnga maw timi timhtuahnak in asi. Cu lio ah CCCA nih keimah pumpak ka kal an theih caah keimah cu kanmah member na si ko caah kanmah aiawh bantuk na si ko, nangmah nih a herh ningin bawmhnak kan pekmi hi rak tawlrelpi hna an ka ti. Cameron Highlands ahcun voi 3 ka kal. Zan3 riah, a lang zan 2 riah in ka kal.


Ni 3 chung an idupnak buk pawl ka va zoh dih, hman ka va thlak dih cun ni 2 chung bawmhnak CCCA le a dangdang khrihfabu le pumpak  nih an tuahmi cu kan phawt hna
cun Kuala Lumpur ka um chungah Chinmi Ralzam kan sining le  harnak tete cu ka hlathlai   (Documentations) nak ka tuah NGO le Community hruaitu pawl zong ka si khawh tawk in ka ton hna i bia ka ruah hna,abikin CRC ( Chin refugee Committee) nih an ka tawlrel pimi asi.

Kei: Si tak.. Mah report cu Australia Cozah sinah zeitikdah pek na timh? Australia Parliament ah maw a si lai or MP cheukhat sin ah dah?

Salai Ram: Australia Parliament hi kan umnak he aa hlat ngai, cun ka budget zong nih a zauh lailo caah tuchan cu IT chan asi ko i an sinah phak ter khawh kaa zuam lai. Cun Chinmi a kan dirpitu MP hawi tete ka ngei hna. NGO hawikom tete zong ka ngeih hna caah anmah pawl he tawlrel ti dingin kaa timhmi asi.A tuthla chungah ka tuah khawh dih ahcun an sinah phakter kaa zuam lai.

Kei: Siseh. Refugee lei rian ka tuan na timi hi teh zeibantuk dah a si? Nangmah pumpak in maw or NGO ah dah? 

Salai Ram: Australia Cozah nihhin Ralzam Australia an luh tik ahhin zohkhenhtu ah NGO pawl hi contract in rian a khinh tawn hna,kum 4 contract in a khinh hna.Kei hi refigee a phanthar zohkhenhnak zung ah kum 4 leng ka tuan cang Case Support Worker ti asi i
ralzam in a phanmi pohpoh kha thla 6 chung kan tawlrel hna. Kawlrammi lawng siloin Middle East/Arab lei le Africa lei zong Refugees and Asylum Seekers pawl an si
Cozah nih rian khinhmi kan si. 

Kei: Hmailei kum 10 chungah Chinram common language kan ngei kho lai na ruat maw?

Salai Ram: Common language zatlang holh hi Chinmi nih ngei kho usih tihi kan duh ciomi asi. Nain kum 10 chungah kan ngei kho lai maw, ngei kho lai lo ti cu Chin mipi le Chinram Parliament nih nawl asi te lai. Kanmah tein khuakhan Lairelnak nawl kan vun ngeih ahcun Parliament ah chuahpi asi te lai i, Mipi nih duhbikmi kha hlir asi te ko lai.Atulio ram sining hin cun kum 50 zongah kan ngei kho lailo" tiin ka hmuh.

Kei: 'Chinram caah hihi tuah kho ning law' timi chunmang na ngei mi hna a um el maw?

Salai Ram: a tampi lak ah... Pakhat ka duhmi cu mipi fimcawnnnak hi asi. Civic Education kan ti lai cu. Mipi hi fimnak biatak tein kan cawn ta lo ahcun ramser hi a har tukmi asi. Kawl Cozah nih kum 60 chung a hrawh dihmi thinlung, ruahnak a hrawh dihmi hi mipi fimcawnnak a ngeih lo ahcun kan ram remh a har tuk lai. Mipi nih fimnak an cawn i, ca an rel lawngah kan ruahnak a kau lai i kan Chinram hi kan remh khawh lai.Keicu a hmasabik ah Thinlung Ruahnak remh hi ka duh bikmi asi. Cucu mipi fimcawnnnak " Civic Education" hi asi.

Kei: Awaw, Kan holh kongah.. Holh fa deuh Zophei holh, Lautu holh, Mara holh tibantuk in a tanhpi ngai mi cheukhat an um ve. Hihi tanhpi awk a si ko na ti maw? Or Laiholh deuh hi hmang ko u sih na ti dah?A tawi khawh chung in van ka let ko tuah!

Salai Ram: Tanhpi rialmal ding teh asi. Mah bantuk Pengtlang holh kan thlau ahcun, Laiholh ( Hakha) holh zong hi a talu vete lai. Holh hme tete hi kan thlau hna ahcun, a hnu ah Laiholh ( Hakha holh) zong hi holh hme ah acang lai i kan thlau ve te lai.Atulio ahhin Vawleipi ah holh phun 7300 leng a um ti asi,2050 ahcun 90 % hi a tlau kho tiah an ruah. 
Vawleicung chawlet kal ning ruangah Holh ngan deuh pawl English, Chinese te pawl hi thiam an duh hna caah asi.

Kei:Khah,ka lawm.kawi.. Hal ding cu kan hal dih cang ko rua ka ti.!. Nang nih chap na duh mi a um el maw?

Salai Ram:Aw si maw? Na ka hal caah kaalawm! Keicu khoika kan phaknak poh ah kan miphun sining hi philh loin kan tefa hna thisen ah ronh hna usih ti ka duh.Fimcawnnak hi thazaang pe hna usih. Fimnak kan ngeih lo ahcun kan tlau ko colh lai. Fimnak loiin ram pakhat sersiam khawh asi lo.