Miphundangpa Vat Kongah Kan Lainu Cheukhat Ruahnak

Biahalmi: Laimi ramdang a phan mi kan tlawm ti lo,cheukhat cu Laimi um lonak hmuhma hna ah khua kan sa. Ramdang mi he kan ni cawh tuk tikah i duhnak hna a chuak i a donghnak ah cun i thitum nak tiang kan phan pah cang. Hiti aruang tampi ruangah ramdang mi he ai um mi kan Lainu/Laipa hi an mawh lo na ti maw?Or Lainu/Laipa theng te an thit vat ding hrim a si na ti dah? Nang teh Laipa dah ti lo cun ramdang mi vat kai timh lo timi ruahnak hna na ngei el maw?

Dr. Dorence Van Bik (MSc Saram si lei cawng lio, S. Korea): Laimi hi a ruang tampi ruang ah ramdang a phan mi kan tam tuk cang. Acheu cu laimi tampi umnak ah kan um, acheu cu laimi umlonak ah kan um. Ramdang mi he kanni cawh tuk ruang ah siseh, laimi an umlo ruang ah siseh, ramdang mi he i duh in kan i um tawn. Kei ka hmuh ning ah cun, kan mah lung kan i tei hmasa ko asi ah cun, ramdang mi he i duh ding aruang cu um hnga lo. Sinan, kan pawngkam a ummi laimi he kan i komh khawh lo ah cun an i duh/an i um mi hi cu an mah right a si tiin ka hmuh. 

An i duh an i um hnu bel ah an tuah ding cu Lai/Chin asinak thlau loin a miphun caah thathnemnak achuah pi khawhlo hmanhah chiatnak a chuahpitu silo ding hi aa zuam ding  a mah rian si tiin ka hmuh ve. Asikhawh ah cun mah miphun le biaknak aa khatmi he i duh i i um hi a tha bik tiin ka hmuh. Miphundang a vaat/thit zongah mah miphun a cawisang chintu an si ah cun ka lawmh i ka thangthat ko hna. Mah le mah i thit i mah miphun thangchiat ter mi sinak in cun a tha deuh tuk tiin ka hmuh.

Rose Merry(Kualalampur, Malaysia): Aa kei ka ruah nak cu khawika hmun khua zei ram ka phak poah ah zei ban tk zu ding sa ei a si ko zonggah kan mah le kan miphun Laipa te ka vat ko lai. Ka lawmmm.

Nu Sung Hrangtlung(Nu Nu Biazai ngeitu,Malaysia): Ahmasa bikah Laimi nih ramdang pa/nu tthit le vat hi a ttha lo ti ning law  miphun dang a va/tthi ciami hna an lung ka fah ter sual hna lai ka phang. Cun, Miphun tthit/ vat  hi a poi lo, minung pei kan si cu” tiah ka chim ahcun ka palh tuk fawn lai. Asinain a cang ciami cu a dih ko cang caah hmailei i miphun dang a tthi/va rih lomi mino kan caah mah le mah miphun vat/ tthit hi kan ttanh deuh awk a si ko. Zeicatiah Miphun pakhat hi Pathian nih a kan pekmi a si. Petu kan upatnak cu a pekmi cungah lung diriam tein um kha a si ko tiin kei nih cun ka hmuh fawn. Cun Bible ca chung zongah mah miphun te i ttanhnak kha tampi kan hmuh khawh. Laimi tampi cu  ramdang ah khua kan sa thluahmah cang i, kan saknak hmun lila ah tefa kan ngei cio hna.  A cheu nih pakhat le pakhat i daw uh (love one another) tiah bible ah a chim ko cu teh kan i dawtnak a biapi kan ti ttheo. A hman tukmi a si. Mizeipaoh hi dawtnak lungthin kan ngeih awk asi nain miphun dang tthi/ va hna uh a ti duhnak a si hrim lo

Kanmah ram te ahkhan cun khuasa dih ngawtmi rak si u sih law, miphun dang kan tthit/vat hna zongah  kan him deuh lai in ka zumh. Ramdang kan phant ruang le mi ramdang he ai cawh cuahmah kan si ruang khun ahhin kan “KAN MIPHUN” hi dirpi i mah le mah miphun he ttuanzai reltti le tefa chuah cu cu kan ttant awk a si ko tiin ka hmuh fawn. “Lainu Caah Laipa, Laipa Caah Lainu” timi biafang hi cu a el zong kan el awk a si loin ka hmu.  Zeicatiah miphun kan vat/tthit hna tikah kanmah chan ahcun kan miphun a tlau lai lo. A ruang cu kan thinlung chungah cun pei Laimi thinlung put kan ngeih fam cu. Asinain techin fapar chan ahcun zatuak ah sawm kua nga cu kan tlau hrim hrim ding a fiang ko. Human Rights (Nuhrin Covo) lei khelin kan tuak ahcun miphun dang vat hi a sual lo. Cun, Ramdang mi zong miphun dang a va/tthi mi an tampi ko, an tlau hlei lo kan ti men lai. Nain Laimi cu barawh zat lawng kan si rih.  Miphun dang he kan i tahchunh rih awk a si lo. Cuccaah kan miphun dirhpi hi kan rian cio a si.

Hi ka ti tikah hin miphun dang a va ciami sual ka phaw hrim hna lo. Nain a tang rihmi mino nih cun Lainu/pa te hi i tthitum u sih law a ttha tuk hnga. Kahpia um lo tein a fekmi miphun kan si hi a biapi ko. Mah bantuk ciruang cu karh seh law ai dawh tukmi kan si hnga. Ka biadonghnak ah mah “Mah miphun vat i dawt i duh lonak cun miphun dang he daw tein um a ttha deuh kan ti tawn. Nain Laipa/nu te he daw tein um duh ahcun kan mah kha tuanvo ngei lila kan si ko. Miphun dang he kan i dawt khawh tham ahcun mah le miphun he i dawt cu a si kho tukmi a si. Kanmah tu nih a zia thiam a herh. Miphun dang a tthi/va cia lila hmanh nih kan miphun kan ttanh hi dirpi hna seh law a va ttha tuk hnga.

Merryna Iang Tin Par(2015 CND Malaysia Miss ngahtu, Malaysia): Kan mi phun ka dawt Lai mi ka si Lai mi ka tanh ti ve ko ti ah cun mah le miphun/Lai hri tlai Laimi te hi vat/thit ding a si ko tiah ka ruah. Sining le hmun hma kan ti leng mang mi hi a si deuh lo, kan mah kan lung thin hi a bia pi bik a si ko tiah ka ruah. Kei ka duh ning ah cun mah le khua/peng le tlang/mi phun te vat/thit  hi ka duh/uar bik. Kei cu Bawipa nih lam ka hruai seh Ramdang pa vat cu ka timh lo.  

Grace Tluangneh (Melbourne, Australia): Aww hihi kaphnih in zoh ve a herh, mi duh dang rawlduh dang ti si I tahchunhnak ah lainu/pa cu chuahkaa tein si lo ah mah I theih hlan rumro ko I Lairam a chuah taakmi a si ko ahcun, a mawh lo ka ti, a ruang cu Laimi hawi si lo le Laiholh ah a chambau ttheo lai tiin ka ruah. Minung cu I communicate nak a tam deuh cun I tlaihchannak cu a um deuh tawn I mah caah cun ramdang nu/pa he an I communicate nak a tam deuh cun an I tlaihchannak cu a um deuh lai,Laimi nak cun. Cucun ramdang nu/pa nih kan nunphung kan biaknak kan I hrawm kho ve lai an ti ko ahcun Lairam kan tthanchonak pakhat si ve tiin ka hmuh fawn. 

Keimah ka lungput keimah ka saduhthah tu ahcun a si zong a si khawh lo zong ah Laipa bak ka vaat lai ka ti, a ruang cu miphun kan I cawisan zong a si ka ti,cun Lainu cu taktak ti ko lo cun Laipa tluk cun a kan theithiam dihtu ding cu ramdang pa cun an um lai ka ti lo. Kanmah ram chung Kawlmi ko hmenh nih an kan theithiam lo I cu I ti zong khat lo ram zong khat lomi chinchin nih cu cuanh khawh awk cu a ttha ka ti lem lo. Pa bak ahcun Laipa ti cawh lo bak te ka duh ko kei.

Rosy Darchum(Stavanger, Norway): Laimi ramdang kan um tikah, ramdang mi he kan i cawh, kan tlawngleng tti. Mah tikah ramdangmi he i hawikomhnak le i naihnak fawi tein a chuak. I naihnak nih, tlaichannak le i duhdawtnak hi a chuahpi tthan hoi.Mah tikah laimi um lonak le laimi tlawmdeuhnak ah acheu kan Lainu/Laipa ramdangmi he ai um mi hna hi cu, an mawh ve lo ka ti ko. Zeicatiah umnak zong nih cun Laimi he i naihnak cu a pe ve ti lo i. 

Nain i tthitumhnak ah keimah ka kalpining cu mah hi asi.Va ngeih timh tikah quality a pakhatnak ka zoh mi cu, keimah a ka dawtu le lawmhnak(happiness) a ka pe khotu asi maw si lo. Mah ahhin keimah long si loin ka chungkhar a dawtu asi lai. Ka ideology, values le principles a ka upat piaktu asi lai i ka sining tein aka cohlantu asi fawn lai. A pahnihnak ah Pathian a ttihzahmi asi lai. A pathumnak ah kan laimiphun asi lai, aruang cu keimah ruahning ahcun kanmah miphun he kan i tthit/vat ahcun i theihthiamnak, i dawtremnak le i upatnak aum lai. Cuhlei ah innchungkhar ah anuam deuh hrim lai. Laipa asi ahcun mah quality a pakhatnak kha a tlinh lai ka zumh. 

Ramdangmi Thit Vat Kongah Lai Mino Cheukhat Hmuh Ning

Ramdangmi thit vat nak kongah catial tu nih aa bochan deuh mi Lai mino cheukhat an ruahnak a hal hna i hi ti hin bia an rak leh cio. 

Biahalmi: Laimi ramdang a phan mi kan tlawm ti lo,cheukhat cu Laimi um lonak hmuhma hna ah khua kan sa. Ramdang mi he kan ni cawh tuk tikah i duhnak hna a chuak i a donghnak ah cun i thitum nak tiang kan phan pah cang. Hiti aruang tampi ruangah ramdang mi he ai um mi kan Lainu/Laipa hi an mawh lo na ti maw?Or Lainu/Laipa theng te an thit vat ding hrim a si na ti dah?

Salai Sang Hnin Lian(Thailand ah MA kai lio): Laimi umlonak rumro i, a umkomi Laipa le Lainu cu, nupi le pasal ngeih ruah thengtheng ah, na umnak va thial law, va pem ko ti cu ti awk tha hnga maw? Cuchap lo ah, Human Rights (Nuhrin Covo) in kan zoh a si ahcun, Nupi/Pasal ngeih or ngeihlo cu, pumpak pakhat bak nih a ngeihmi covo a si ko. Nain, kan nih mitlawm u a si mi caah covo rumro dir pi kha a har ko. A fiang ko mi cu, chanthumnak ahcun, cheu 5 ah cheu hnih or cheu nga ah cheu 3 cu tlau si te ko men lai dah!

Salai Lairamthang(Maryland,USA): US cu ram 50 a komhmi ram bantuk ka si tik ah a cikpak in a ummi mi tlawmte Laimi caah miphun lohtlau a fawi te lai. Tuluk, Korea le Vietman te bantuk in a bubu deuh in kan um a herh, Tuluk pawl nih khin a phaknak hmun poah ah phungki sianginn an ngei i, an holh, an phung le an lam, an ei le an din an i cawn piak caah chan saupi tiang an hmun. Kannih Laimi cu miphundang sin ah cun barawhzat lo kan si caah miphundang nak in kan i funtom a herh. 

A cikpak kan ummi nih miphundang he tthi-umhnak le living together umnak a chuahpi theo. A bu in kan um ahcun kan holh kan ca le kan nunphung kan nunpi khawh lai caah kan miphun chan kan peh khawh lai. US cu vawleicung nunphung kip a cawhnak le holh phun kip a cawhnak ram a si. Um nganpi chungah buti chuan bantuk in a chuangmi ram kan si. Mah chungah kan i palh ahcun kan miphun, kan holh, kan nunphung a fil lai i, chan hnih thum ah kan miphun ci a mit lai. Um chung i kan palh lo ding kha a biapi ngaingai. A phu in kan um deuh poah ah kan thawng deuh lai, kan i hlum deuh poah ah kan him deu hlai. Hmun khat kan umtti deuh ahcun kanmah le kanmah zong kan i thit/vaat deuh lai caah kan miphun a him deuh lai.

Salai Joseph KB Thawng(Thingthang Editor): Hi kong hi kaphnih huap in cuanh a hau, tiah ka ruah. Pakhatnak ah, Kawlram uknak ṭheo sual ka phawt. Hramhram pennak ruangah daihnak tlamtling (positive peace) a um taktak lo ruangah vawlei killi kan cuul fam. Pahnihnak ah, “Duhnak timi cu ramri a ngei lo” timi khi zapi ca si loin mizeimaw caah cun buahcih tuk khuasaknak nih a hrin khawhmi a si ve. “Laipa caah Lainu, Lainu caah Laipa” cu a ṭhabik ko, al khawh a si lo, al awk zong a um lo. Cun, mizeihmanh nih a si khawh ikpak le tuak pah ikpak ahcun Laipa theng, Lainu theng ṭhit-vaat cu a herh ko, a ruang cu kan fiang ko cu mu. 

Amah belte, miphundang ṭhit-vaat paohpaoh hi tlaunak an si ve lo (zapi caah chimmi tu cu a si lo). Mi lungṭhawng le khuakhing a khak pah ikpak nih cun an vaale le an nupile kha Khrihfa hna ah an canter hna. Laiholh hna an thiamter hna. Cun, Lai lungput sining an ngeihter khawh hna---cu bantuk minung bel an har hringhrang lai. Na biahalnak bantukin, a tlangpi in chim ahcun “Khuakhing a khak ve lomi le thi le sa nih a teimi hna, Lai miphun kan sining biapi ah a chia ve lomi hrat cu an mawh lo” hei ti ko ning. Aṭhabik tu cu “Laipa caah Lainu, Lainu caah Laipa” hi kan ithim cio awk le kan ṭhit-vaat cio awk a si ko, tiah ka ruah.

Pastor C Duh Kam(CBMC Pastor, USA): Nunphung le thannak aa dan tuk caah miphun dang vat cu nu le va i theih taktak a har ngai lai.  A bik in, kannih Laimi cu chungkhat he kan i then kho lo.  Bawmh an hau, bawmh kan hau.  Hi bantuk lio zong ah miphun dang nih cun an kan theihpiak kho deuh lai lo.  Miphun dang vat ahcun kan miphun sinak zong a tlau kho ding a si rih.  Cu caah, mah le miphun te i kawl i, i thit-lak cu a tha bik. 

Ramdang ah kan um tikah Lainu le Laipa vat ding bel hi a har ngai kho men.  Vangeih le nupi thit cu a hau fawn.  Nunnak ah a biapi bik a si caah hrial khawh lo mi a si.  Umnak pawngkam nih a pek lo ahcun le mah miphun hawi he aa tong kho lo mi dirhmun ah um ah cun miphun dang he an i tthi um ko lai.  Cu caah, Laimi hi ramdang kan umnak ah a bu deuh in um kan herhnak a si.  I hawikomh deuh le rianttuan tti deuh, biakinn pakhat le buu pakhat ah um tti kan herh khunnak a si.  Miphun dang he i thit-lak zong ahhin Khrihfa a si mi an si ahcun pehtlaihnak a tha deuh fawn lai.  Mah miphun he i thit-umh khawh ding cu pakhatnak ah chiah le ruah ding kan si.  Kan ruah ahcun a lam a um deuh ko lai.  A tha bik a si ko.

Chanbik Ceu Sawmhal(Lungchuak blog ngeitu,S.Korea): Lainu/Laipa nih Lainu/Laipa theng an vat lo cu a poi ka ti lo nain, Ramdangpa an vat ruangah Lai Miphun sinak an thlau cun apoi tuk, ka ti. Zeiruang ti ahcun, kan miphun athlautu sining pakhat aphak tertu asi caah khan. Ramdangpa/Ramdang nu a va/thi nain, Lai miphun caah rian atuantu/aa pekchantu le bochan atlakmi asi ahcun Aung San Su Kyi bantukin uar a um tuk fawn hnga, ka ti.

Salai Thomas Lian(Catial thiam,Malaysia): Asi,, atu lio caan hi Chin miphun ramkip kan i  thekdarh taktak, mah hi mi ramdangpi sin a ummi caah ahcun thil fawi lo asi ko. Ramdang nu maw asiah, pa maw asiah kan I duh cang hnu ahcun zeiti awk tha mu, asinain thil pakhat tu cu Chin miphun mino hna nih kan miphun kan dawt le kan tlaihchan taktak asi ahcun, nupi ngeih kan zat hlan deuh khin timhtuahnak kan ngeih a herh tiah ka ruah. 

Ka chim duhnak cu Lainu thengtheng ka thit lai, Laipa thengtheng ka vat lai tiah biakhiahnak ngeih ding ka ti. Miphun milu ah a tlawmmi le tlangholh hmanh a ngei rih lomi Chin miphun nih kanmah miphun hrimhrim I thitvat sisehlaw ti hi ka kalpining cu asi.

Salai Ngun Thianhlun (Indiana,USA): Laimi nih cun Mirang Minak cu kan thit vat lo a tha ka ti.Laimi tluk in dawt nak an ngei lo, an nunphung le kan nunphung zong a lo lo.Cun kan hmuh sang tuk mi hna hi kan palh, zei hlei an si lo, an tha thu in sex pakhat lawng hi an kan tei nak a si lai.Miphun dang cio cio hmanh ah kan mah muisam keng Asian hi cu a poi deuh lo.Kan culture zong a khat pah ko caah Kawl le Tultuk Thai hei ti ban tuk hi cu a poi lo deuh zei hlei an si hrim lo .

Minak le Mirang pawl hi a tam deuh cu Chinmi chung in Minak a thi va cang mi hna pawl i an va le zong hi zei hua ha lo lawngte an si hna.A si khawh chung in kan hrial hi a tha bik lai.Adongh nak ngai ngai ah cun Chin pa tluk hmanh an si hna lo. 

The Factors Behind The Failure of Post-Independence Burma's Economy

Oil Man A Tlaknak Aruang:A Ho Dah A Sung I A Ho Dah A Miak?

U Nu Nih Kawlram Buddhist Ram Ah A Rak Ser Nak Le Ramchung Ralthawhnak

Ne Win Uknak A Laknak Aruang:Kan Thei Lem Lomi Thil Dik

Ne Win timi min kan theih poah ah mitha lo tak tak ah kan ruat colh leng mang, vawleicung sifak bik dirhmun ah kawlram a phak tertu,mah zawn long ai ruatmi,amah pumpak long in kawlram uk a duh caah nawl ngeihnak a lak tbk in theih a si. Nain, kawlram caah thatnak a rak tuah bal mi bel cu kan theih bal lo,a um lo tluk in kan ruat cio men lai. Hihi a dik lem lo, Ne Win kuttangah kawlram a rak rawk tuk nain a rak thancho bik caan zong a um ve. Neutral mit in kan zoh hmanh lai!