U Nu Chan Kawlram Economy:British Colony Chan Tluk In A Thangcho Maw?

Biadonhnak: Burma kong kan chim ah chankhat lio tlor thing le facang zuar kho bik, South East Asia ah a rum bik a si tiin kan chim theo. Hiti a rumbik caan bel fiang set in kan chim bal lo, tam deuh nih U Nu chan ah kan ruah sual tawn. Hihi a dik thlu lo, U Nu chan ah kawlram a rak thangcho ngai ve ko nain British chan tluk in a rak thangcho lo. Vawlei ka kip facang le tlor thing a rak kuat(export) tam bik caan hi British chan 1886-1940 kar ah a si. British channak in U Nu chan(1948-1962) ah kawlram facang chuak, facang cinnak hmun(Sown area) le ramdang kuatmi(export) a zor deuh hlei ah pakhat cio income(Per Capita Income) zong a tum chuk ngai.  

Biadonhnak: Burma kong kan chim ah chankhat lio tlor thing le facang zuar kho bik, South East Asia ah a rum bik a si tiin kan chim theo. Hiti a rumbik caan bel fiang set in kan chim bal lo, tam deuh nih U Nu chan ah kan ruah sual tawn. Hihi a dik thlu lo, U Nu chan ah kawlram a rak thangcho ngai ve ko nain British chan tluk in a rak thangcho lo. Vawlei ka kip facang le tlor thing a rak kuat(export) tam bik caan hi British chan 1886-1940 kar ah a si. British channak in U Nu chan(1948-1962) ah kawlram facang chuak, facang cinnak hmun(Sown area) le ramdang kuatmi(export) a zor deuh hlei ah pakhat cio income(Per Capita Income) zong a tum chuk ngai.  

U Nu chan Vs British chan: British chan 1938/39 kum ah kawlram milu 16.1 million a rak si i GDP(Ramchung thilchuakmi a man vial te fonh mi) hi Ks 4,954 million a si. Per capita income(minung pakhat cio income) hi Ks 302 a si(Myat Thein:Economic Development of Myanmar.P-17). U Nu chan 1950/51 ah GDP Ks3,431 million tiang a tum i ramchung milu 19 million tiang a rak kai manh. GDP karh loin milu long a karh caah per capita income cu Ks 186 tiang a rak zor. 1959/60 tu ah kawlram GDP a hung kai deuh, Ks 5,600 million tiang a rak phan, British channak in tlawmpal a tam deuh. Nain,ramchung milu 22 million tiang a hung karh ve tikah per capita income cu Ks 269 tiang long a rak phan( Teruko Saito& Lee Kin Kiong. Statistics on the Burmsese economy. P-7). 1958-60 kar hi Independence hnu kawlram a rak thancho bik caan a si,hi kum hnih chung hi Ne Win cozah(caretaker) nih a rak hruai chung lio a si.

Hermon Sawng Memory

2007,December zingah a si. Hakha a kik tuk cang,zing thawh le hmaiphiah a har lingcing a si.Kan saya hna lakah kan tihbikmi Saya Robin caan a si caah a ho hmanh kan tlai ngam lo,mitku voi lo ngai in kan thu dih ko hna. Hmaichia ngai in Saya Robin cu a rak lut,bia pakhat a chim,'Nan class chung in mirangca a awngmi pakhat long a si,hitluk pumpek in kan chim hna nain nan sungh dih hi cu ka khuaruah a har,zeitindah kan chim ti hna lai?Tutan mirang ca a awng mi bel hi cu tanghra ka awng cang ti i ruat ko uh' tiin a thawhrang chuah pah in a kan sik.

Kan Hlam Than Tawn(A donghnak)

Kan Hlam Than Tawn(Part 1)

Kan Hlam Than Tawn(Part 2)

Avi he biaruah cim hlan ah khuachung kan rak lut, an inn tiang ka va thlah i ka rak tin than colh ve. Kan inn chung luhlai ka zenh ngai, ka pa nih sik lai hrim ka tih. Nain,an ka sik hrol lo,ka ruahning leng in an hmai a panh. India lei ka kal lai a si caah si men lai. A thaizing tuan te thawh i ralkap sakhan ah license va tlanh than ding, aherh si le thawnginn zong luh ding tu cu an ka tianh. 'Elaw' ka ti ve hna. 

Chun nitlak ka vahnak le fu wine ka dinnak cu ka cei ngai, ihkhun cungah ka zau colh. Ka mit ka chinh le cangka in Avi long ka mitthlam ah a cuang,aniih-aw ka hnatlam in ka theih peng. Kei mah longin ka mirh thulh,chantling ka reh chih thulh. Chun kan kal ti nak hna muvi bantuk in ka cuanh than hna,ka hei nuamh khawh ning! 'Tuhi zeikong a ruat lio dah a si hnga,keimah kong hna a ruat ve hnga maw?' tiin khuaza ka ruat.Cuticun,athaizing ralkap sakhan phak lai cu ruat ti lem loin ka hngilh beh. 

Athazing ah cun upa pahnih he ralkap sakhan ah kan va kal,ralkap nih an ka hro chih,bengh hna an ka timh len. Sakhan hmu nih voi lak te a ka sik hnu ah thawngsawm nga an ka liam ter,kai chir ngai. An ka tlaih lio ah khan Ks10,000 rak pe lawlaw ding a si ko mi tiin. Ralkap cu an zia a tam tuk caah zaan lei muih lai longah ka license kan lak khawh. Avi ka hmuh lonak zaankhat le nikhat a si cang,kumkhat le cheu hmuh lo tluk in a rak har. Hmuh lai ka ngaih tuk,ka rak ngai tak tak ko. Ka license ka lak khawh le cangka in ka rak tin colh,kan inn panh ti loin Avi te inn lei ka rak chawi diam. 

Hilio hi kum 18 ka tlin ka long a si caah nungak len ngai ngai hi ka rak ngamh rih lo. Direct in Avi te in luh ka rak ngamh lo. An inn pawngah ka farnu te an um i an thlalang-awng in ka rak bih ta, culioah kan sang tlangval pahnih an thut ko ka rak hmuh hna. Ka lungrawk tuk, kei mah hngakchia nih tlangval lak va tenh ve ding cu ka ruat ngam hoi lo. 'Zeiti awk tha lo' tiin lungthawn kai pe i uai ngai in ka tin than. Ka lungrawk,ka sivang,ka ai puang. Avi kut tlaih in zeitluk in dah ka duh ti chimh ka duh khawh ning a mak, nain ka ral chia deuh rua. Cu zaan he cun ka hmuh lonak zaanhnih le nikhat a si cang. 

Thaizing cu chun 12 hrawngah ka far nu te an thlalang-awng in cun ka rak bih than. Minute 5 hrawng ka bih ta,a mah long a um ka fian hnu in ka chawi colh. Kutka hmanh kingh ti lem loin inn chung ka rak lut,a pawngah ka thu.Ka kut a van ka tlaih pah in 'Ziah na rat bal lo' a ka ti colh. Thil sining pheh lo tein ka chim dih. A tap ko ai! 'Ziah kan duh naka ti lo ma, thlangval dang nih an ka len cu nai nuamh tuk caah maw na rak lut lo,tlangval dang sin um peng seh ti maw naka duh?Naka duh taktak si cun na rak lut ding a si' tiin a ka zai hnawh pah in ka kut cu a hlonh i ihnak khan ah a ka luh tak diam ko. Ka lunghno tuk ve,ka mitthli a tla colh. Khattalei ka ruah ah cun kai nuam ngai than,kei nih ka rak ngaih tluk in pei a ka ngai ve ko hi ti ka rak theih khawh. Cuhleiah,keimah ruangah a mitthli a tla mi nu ka rak hmu bal rih lo. Cuti a tah ka hmuh bak cun ka thinlung diklak bak in ka rak duh cang,ka duhnak a rak zual chin.

Sau ngai ka hnemh than hnu ah a rak chuak than,kei nih ka duh bantuk in amah zongnih a ka duh ve ti cu a hawiherh long si ti loin a hmurka zong in a langhter ve cang.Cu ni thawk cun biatak tein ka rak i duh,khatluk a duhmi an um ti lai lo ti awk in a um! Sabuti kan ei ah kheng khat peng kan cah,darkeu pakhat long kan hman,mi tlawm deuhnak hmun longah kan ei ve. Nitlak hi ka ni theih manh bal lo,nikhat hi nazi pakhat tluk in a rak tawi in ka rak theih. Khuachung kan kal poah ah a king deuhnak La-Wa-Kah zung lam thluan peng kan zulh,saikel ka mongh pah in ka liang cung a lu a vun chiah,ka hnu lei ka hung i mer bak ah cun....!! vawlei vanram a si ko. Nikhat hnu nikhat kan ni duhning a fek chin leng mang, India lei kalnak caan nih a naih chin leng mang ve. Cuticun, kan ni duhnak zarhhnih a si ve cang,ka chungkhar nih an thei dih. A chungkhar nih an thei dih ve ko, ham cia mi a si nain a chung le nih zei an kan ti lem lo. An lungtling ngai ko in ka rak hmuh. 

The Hardest Choice:I theih manh hlanah May 10 a rak phan manh, kal lo khawh a si ti lo. Khualei mawtaw cu chun 12 ah a thawh lai ti a si. Zing ka thawh hnu in voidang bang Avi te in lei ka rak panh. 'Avi,ka dawt,tuni kal a ho cang' ti ka chim pah in ka holh kho ti lo, ka cil dolh a har. Ka mitthli a hung chuak thluamah. Ka mitthli a van ka hnawt pah in a tap ve,duhnak ruang i a tla mi mitthli cu hnawt zongah a dih kho hlei lo. Avi a biang i a luangmi a mitthli ka hmuh ah ka lunghno khun. Kai sum kho ti lo caah ka tap lawlaw ve. A nute nih a kan zoh,a celh ve ruam lo,a mitthli a tla ve ko. 

Khua tampi ka ruat.Ka kal tak si cun an khua pa caah an rak hal cang lai ti cu a fiang. Tlikpi awk ah le ka hngakchia tuk rih, sianginn catang sang phak le ka duh,cuhlei ah ka chungkhar nih an ka hlawt lai ka phang fawn. Avi mithmai ka zoh, tlik cu a duh ngai ve ko lai nain kei mah caah a tuak than ve, chim awk theih lo ah 'Va kal ko,kan hngah ko lai' tiin a ka hnem. Pakhat ka cuanh chung mi cu Avi he i um ko ah cun lo thlawh le leithuan zong a nuam tuk ko lai in ka rak theih. Lung awtawm in ka um, duhnak mit in ka zoh ah cun tlikpi lawlaw ka lung a chuak,nain hmailei kong thuk deuh in ka ruah tikah ka ngamh than lo. 

Nazi 11 hrawng a si cang caah ka nu a thin phang cang,ka far nu a rak ka auh ter. Avi cu tlawmpal ah ka ra than lai ka ti i ka rak chuak. Ka lungchung ah 'tlikpi lawlaw ko' timi long te a rak chuak ko,kal tak ding a si kho lo tluk in ka rak tuar cang. Ka nu le cu mawtaw ka ri caah saikel in ka kal than ko lai ka ti hna(Saikel in Avi tlik pi ding ka rak timh). An ka al ve lo. Datsi le saikel thilri ka va cawk,ka rak kir cu ka pa te cu a mawtaw lehmat a khirh than hna i kei mah he kal than ding in a rak ka hngah ko,ka nu le nih ka timhmi an rak theih diam cang rua! Ka timhmi pakpalawng ah a cang. Avi bel nih cun an inn ah a ka hngah ko,kei mah long si ti loin ka pa te he an inn hmai kan dir. A ka zoh,a mitthli dor a tla thluahmah. A kut a ka chanh,ka van tlaih tlawmpal ah 'Kal cang ko,Apaw' a ka ti. Kal lo awk tha ti lo,a kut thlah lo awk tha ti lo,ka mitthli khamh awk tha ve lo. Engine ka start,gear 1 in sau lak te ka kal. Gear thlen zong ka huam ti lo,siang lo buin ka liam thluahmah ai. 

Saikel ka mongh ko nain ka lungthin cu Hakha ah a tang peng rih, lam ka pial sual leng mang. Kan khua kan phak tiang ah voihra hrawng kan ni let,fak pi cun kan ni khawng hrawl lo nain. Kan khua ka phak in ca voikhat ka kuat. Tlawmpal ah Delhi ka phan, sianginn cu July thla awn a si caah Delhi ah ka hngak. Phone chonh ka timh peng nain phone a lut kho bal lo, ka rak ngai tuk. June 13, 2009 ah ka hawipa he gtalk in kan ni chon,'Jenevi va a ngei cang ee' a ka ti ko,a chim nolh mi a tampi nain ka thei kho ti lo. Ka thinlung a kek hnik, Delhi a linh lingcing a si. Inn cung ah pher ka phah i zaan khuadei uai ngai in ka um.Cu zaan cu ih lo in zaan khua ka dei voikhatnak a si.Kum nga leng a rau cang nain ka lungthin dih lak in ka rak duh mi a si caah ka hlam than leng mang. 

Kaladan Project Hi Kan Chinram Caah Zeitluk In Dah Abiapit?

Biadonhnak: Hmaikum 2015 chungah hman khawh dingmi Kaladan project hi Chinram le Mizoram thanchonak caah a biapi ngai ngai. Hi Kaladan project nih India ram khualipi hlun Kolkata-Rakhine ram Sittwe-Chinram Paletwa-Mizoram Lawngtlai-Aizawl tiin peh dih a timh. Tilawng (Cargo Ships) a ratnak ding Kolkata le Paletwa kar hi 697miles ai hlat i nikhat hrawng rau dawh a si(30miles/hour sea route). Cun,mawtaw kalnak ding Paletwa-Lawngtlai hi 130miles ai hlat i lam a that ko ah cun nazi pahnih thum long arau lai(40miles/hour high way).Atawinak bikah,India thil chuak cu nikhat chungah kan Chinram a lut kho cang lai ti nak a si. Kan hnu thla Sept 11 ah khan Kaladan Project cu 75% an lim cang tiah Eleven Myanmar nih a thanh, hiti ning an kal ko ah cun hmaikum ah lim dawh dang an si.Hi project caah a dih mi $214 million cu India nih a bawmh dih lai i project an lim le cangka in kawl cozah kut ah a ap colh lai ti a si(Kaladan Movement,2013). 

Kan Hlam Than Tawn(Part 2)

Kan Hlam Than Tawn(Part 1)

A aw nem te he 'Rak kir than colh mu,nang lo cun ka um har tuk lai hi' timi a biacah nih ka hmai a sen ter pah,ka rak nuamh ngai fawn. A mithmai zoh ah a lungkil ah ka rak um pah ve cang ti ka rak theih kho pah.Hakha lei cu tha uai ngai in ka rak kir, kan rat lei cu Chuncung-Hakha kar a naih tuk in ka rak theih nain ka kir lei bel cu ai hlat tak tak in ka theih,ka mawh ve ruam lo!

Chinmi Rak Molh Tuk Hlah Usihlaw Kawl Kuttang Kan Lut Hnga Lo

Karen miphun nih Aungsan-Athlee agreement(1947) an lung a tlin lo hlei ah 1947 kawlram constitution an cohlan khawh lo ruangah ral an rak tho.February, 1949 ah Insein khuapi cu KNDO(Karen National Defense Organization) kuttang a phan,U Nu cozah kuttang ummi Karen riffles 1st,2nd nih U Nu chuahtak in KNDO lei an lut dih(Jack Fong,2008). Mon ralkap MNDO nih a bawmh ve hna(Ashley South,2008).U Nu cozah nih Rangon long a uk cang,vawleipi nih U Nu cozah cu Burma Cozah tiin an auh ti lo,Rangon Cozah tiin an rak auh cang. 

U Nu a thin phang, KNDO phomh ding in Kachin Riffle order a pek colh hna. Nain Kachin nih an rak duh lo,KNDO lei tu an bawmh lehlam hna. Mon le Kachin cu an lung a rak fimcia cang ti nak a si lai cu!. Independence kan ngah hnu in Union Army ah ralkap phu 15 an um i phu 5 long hi kawl(bama) miphun an si( Maung Aung Myo,2009). Kan mah Chin zong nih cu phu 15 chungah phu 3: Chin Riffle 1, Chin Riffle 2, Chin Battalions tiin kan rak ngei ve hna. Cubantuk in Kachin riffles,Karen riffles tiin U Nu cozah tangah an rak um dih. Communist ralhrang pawl CPB le Rakhine ramthen Muslim separatist Mujahid Pary zong kha U Nu nih Karen riffles le Kachin riffles hmang in a rak phomh bal hna.

Kan Hlam Than Tawn(Part 1)

April thla dih lei a si cang,May thla thawk ah India lei kal ding ka si.Voikhat zaan lei cu ka hawi nu nih,'Apaw,thaizing ka naupa te puai a si lai. Nungak le tlangval cu saikel in kal a si lai,na ra ve hrim lai kha.Chuncung tham cu nazi cheu long dakaw a rau ko lai cu' a ka ti ko. Hakha ah cun zeidang tuah awk cu um ve lo caah 'elaw' ka ti colh ve. 

Ka Lunghmuih Khunmi Class Pakhat

India sianghleirun kai duh ah cun mirang holh ti kho pah a hoh caah kum khat chung bible sianginn ah mirangca ka cawng ta ve. Ka rak kai nak sianginn hi India bible sianginn lakah a ngan lei a si ve,sianghngakchia 200 hrawng kan si hna. Kan nih Integrated BD class ah sianghngakchia 40 deng kan si. Kan class ah 70% cu mizo an si. An nih India lei cu mirang holh hi a thluangthlam in an thiam pah dih.

Sianginn kan kai ka ah kei cu 'yes' le 'no' dah ti lo cun a dang ka chim kho mi um lo,chim ka duhmi a um ah cun Lai-Chin or Chin-Lai dictionary hmang in ka herhmi ka chim tawn.Achel ah hmur ngei lo bang ka kut le ke bak in ka piah piak hna.Mirang holh thiam lo cu mihrut pei kan si ko hi ka rak ti len.Ka rak kai nak sianginn hi vawleipi nih theihpi mi Sarampore College tangah a um mi a si ve tikah cacawn ning standard a sang ngai.Saya te nih cachimh um lem loin sianghngakchia nih topic pakhat cio i thim in tha tein zoh hnu ah class chung paper presentation tuah than a si. Presentation tuah ah a ho poah nih question hal, palhnak i sawhpiak khawh a si i palhnak a tamtuk ah cun a thar in tuahter than a si.Cuti a si tikah,kan mah le topic cio cu biatak tein kan ni timh lamh ve. 

Kei cu mirangca thiam duh men ah ka ratmi a si ko caah mirang ca deuh ah caan ka pek. Ka manh caan poah ah Dr. Min Tin Mon tialmi 'Good English' hi ka hruhpi.Mirang ca thiam a rak herhning le mirang ca thiam loin cawlcangh a rak har ning hi India ka phak in ka fiang. Kan hawi le pakhat khat he van i sik i kan chim duhmi chim khawh lo,dictionary lak awk le tha fawn lo lio caan kau ah mirang holh van ka hai. Zingka thawh huam lo tuk caan zongah mirang holh aherhning tuak cun lung a fim colh.

Kan class ah hin mirangholh hna ka thiam lo caah ka holh a tlawm,mi chonhbiak zong ka thiam lo i an rak ka zohchuk ngai,mizo pawl kau hi an zual(Mizoram um bal mi na si ah cun na fiang ve ko lai dah!).Paper presentation cu zarhkhat or zarhhnih dan ah minung pakhat tiin kan tuah leng mang i thla 6 leng kan tuah cang. Kan hawi le tam deuh cu an lim cang,cheukhat cu an palhnak le biahalnak an leh khawh lomi tam pah caah a thar in tuah ter than an si. Thla 6 chung ka classmate te nih paper presentation an tuah mi chungah kei cu correct le criticize cu chim lo question pakhat tal hmanh ka hal ngam rih hna lo. 

X'mas khar a hung phan manh. Hi thlaruk chungah hin Good English grammar cauk hi voili kai nolh cang. Good English chung um mi catlang(sentence) pakhat an rel ah khawika chapter, khawika page hrawng dah a si ti ka thei kho cang.Grammar a kal ning ka fiang lo mi tete ka chinchiah hna i X'mas khar Delhi ka tlun ah laimi grammar thiam deuh tete ka hal hna,fiang deuh ngai in an chimh rih caah English grammar kal ning cu ka lung piang ngai cang.Delhi ka hawi le he khuachung kan kal zongah tei duh lo in ka holh pah ve cang,mizaw hna ka piah ngam cang hna. Cuticun,zarhnih fai ka um i X'mas le kumkhar dih in sianginn ka hung kir. 

Tlawmpal sianginn kan kai than hnu ah kan class cathiam bikmi pa paper presentation a tuah ni a rak phan.Anih hi cathiam bik a si hlei ah a fel i saya te nih an zumh,an dawt. Cathiam a si caah hawidang presentation an tuah ah hin question hal,correct le criticize tuah a thiam ngai. Mirang ca hna ai zumh ngai caah tutan a paper zong hi cauk tampi a rel i a mah 'own word' bak in a tial(hawidang cu cauk chung i kan ni copy deuh). A mah paper presentation kai ding in class lei kan hung kal,ka pawng a van ra i 'Lungthli-a,min correct dawn a ni aw(ka palhnak rak kawl te muh)!' a ka ti ko. Chikhatte cu ka thin hang pah,palhnak a hmu kho lo ding tham cu ti phun in mi tuah hram hram cu ka ti.Ka lungchung te cun 'i zoh te' ka ti ve.

A paper hard copy cu pakhat cio a kan phawt.Zeitindah theihhngalhnak kai lak lai ti ruat ti loin a palhnak pazeizah dah ka hmuh khawh lai timi long ka zuam cang.A paper hi hmaili a si i hmaikhat ka rel ah verb a hmanning,sentence a pehter ning grammar a dik lomi ka hmuh mi 20 leng a si cang.A palhnak tete cu pen in mark ka tuah dih hna. Hmaikhat a rel dih in,'Any question?' a van ti colh. Ka lung a tur,kei mah hna nih kan class cathiam bik pa a palhnak sawh piak ding cu lungtur lo awk tha lo. Ka pawngkam ka zoh hna,cathiam bik a si caah a palhnak a um lai an ruat cio rua lo,a ho hmanh nih question an hal lo. Minute pakhat deng a kan hngah nain a ho hmanh nih an hal lo caah atang mi cahmai rel nolh a timh cang. 

Philh Khawh Si Lo Mi Zaankhat

Thaizing tanghra result a chuak lai tiin thawng a leng pah. Zaanlei nazi pa nga hrawng a si cang,rawl ei kan ni timh cuahmah lio pi a si.Phone a van ring,ka pa nih a tlaih i 'Saya Raldun ka si,Lungthli Tum cu kumthum chung an bar ee' a rak ti ko.Ka nu ka zoh,ka far le ka pa ka zoh hna. An lungfah ning le an ngaihchiatning! 'Ka fa le pariat chung in pakhat hmanh nih tanghra awn lo cu nan nu santlaih lo tuk bia maw..' a ti pah in ka nu cu a mitthli he a kan dir tak.Rawl kan ser cia zong ei huam ti loin kan fim than.

Han River Cung Acang Mi Khuaruahhar Miracle

Biadomhnak:Han river hi Seoul khuapi pawng a luangmi tiva pakhat a si i South Korea tuanbia ah min a lang ngai mi a si.Tuluk le South Korea kar chawlehnak lam tha bik zongah an rak hmang bal.Korean war a dih ka 1960 hrawngah South Korea minung pakhat nih kumkhat chung income $80 hrawng long an rak hmuh khawh ti a si.Nain, General Park Chung-hee uknak a lak hnu 1961 in Korea ram economy rangtak in a thangcho i tuni ah cun per capita income $30000 leng a phan hlei ah vawlei cung ram rumbik 12nak ah a um cang(IMF,2012).Hitluk rangin South Korea economy a kai khawh khuaruahhar hmel chunhnak ah 'Miracle on the Han River' tiin min pek a si.

Kei Le Ka Min

Min hi minung kan identity langhternak caah a herh bikmi pakhat a si lai ka zumh. Min ngei lo minung kan um men lai lo. Kei ka min hi midang min nak in ai dang deuh ngai,Lungthli Tum ti cu hla deuh ah theih a si. Aho poah ka min ka chim hna ah an ka zumh colh bal lo,kawlram ah cun ka hmat-pungtin piah an hau tawn. Online i nungak he i chonh lebang cun an thin hung colh,mah bantuk min cu a um bal lo an ka ti,nan ti cio lai dah!

Zeiruangah Dah China Hitluk A Thancho?

China hi communist party nih uk mi a si nain vawleicung economy ngan bik pahnih nak ah a um, a nganbik mi US economy hmanh hi tukum chung ah a lonh lai tiah World Bank’s International Comparison Program(ICP) nih April 30 ah a thanh. 1978 hnu in kumchiar China GDP 7.8-14% hrawng in akai thluamah,achel ah 15%-19% tiang a phan. US khi 2%-4% hrawng a kai ve nain a tum (-) caan a tam ngai. Afawinak in China cu kumchiar 7.8%-14% tiang in a rum chin lengmang tinak a si.

Kawlram Chung China Hmunhma A Kauhtertu Wa State Dirhmun

United Wa Sate Army(UWSA) uknak tangah a ummi Wa state or region ah hin milu population tingriat(Chin milu nak in letkhat deng an tam deuh) hrawng an um i Chinese holh, Chinese tangka an hmang. Wa miphun hi hmunhnih ah an um, Shan state chaklei China ramri le thlanglei Thailand ramri tiin an ni then. UWSA cu kawlram chung hriamtlai phu lakah a thawngbik a si,ralkap thazang 20,000-30,000 kar a ngei. Bing(opium) cinnak in hriam thatha an cawk,ralkap thazang an thawnter. Hitluk UWSA a thawn khawh hi bing azuarnak le Tuluk bawmhnak thawng in a si.

Nikum April thla chung ah China nih raltuknak TY-90 missile a kap kho mi helicopter le tank destroyer tam ngai UWSA a pek tiah Jane’s Intelligence Review nih a thanh. Rangon China Embassy le UWSA nih cun a dik lo an ti nain tukum February chung ah khan UWSA nih ralkap 30 vanlawng mawngh cawn ding in Tuluk ah a thlah hna tiah Irrawaddy nih fiang pup in a thanh rih caah TY-90 dtungci kaptu helicopter tiang a bawmh ko ti a fiang. Dollar billions dih in sak cuahmah mi Kyaukphyu-Kunming oil pipeline projectzong UWSA nih runven piak dingah Tuluk nih kawl cozah bawmh a hal rih tiin thawng a leng(Eleven Myanmar,17 March2014). UWSA hi UNFC member zongah a tel lo,nikum KIO headquarter Laiza tuah mi hriamtlai phu i tonnak zong ah a tel hoi lo.Hihi ruah awk ngai a si.Kawl ralkap a tih bak lo.China a bochan tuk caah a si kho. Hmailei ah cun Crimea nih Russia sin afonh bantuk in China lei hna a fonh ve te lai ti awk in a um. Crimea le Wa an sining hi an ni lo ngai fawn.

Zeiruang/zeiduh ah dah China nih UWSA hi tluk in a bawmh hnga ti hi kan ruat cio lai dah. Kawlram chung a hmunhma kauhter chin leng mang a duh caah a si ko.President Thein Sein a kai hnu in Naypyidaw nih nitlak lei kutka(west door) a hung awn bang in China influence a zor deuh thluahmah. Hihi China nih threat pakhat ah a ruah ve. Kawlram chung duh tawk in a luh peng khawhnak hnga le sipuazi a tuah khawh rih dingah cun ramri kutka a conghtu UWSA lung a ton hmasa a ho hrim ko. Cuhleiah,Wa mi cu Chinese holh,chinese cellphone, chinese tangka,chinese mei an hmang caah ka minung a ti hna ca zongah a dawt deuh hna a si kho.Tachunhnak ah kawl ralkap nih UWSA an cii hmih hna seh, Tuluk he pehtlaihnak phih ko hna sehlaw Tuluk asungh tuk lai cu mu,myitsone project an reject mi hmanh ah khan tamtuk asungh cang lai.Nain,Tuluk cu a fimtuk caah cawithlai (balance) a thiam. UWSA hi Naypyidaw a theih lo ding tein a bawmh. Naypyidaw cozah zong tha tein a chonh ve.Kawlram peace process zongah thazang a pe ngai mi aa lawh ter.Nikum zong ah khan Tuluk ram Shweli khua ah KIO he kahdaihnak ser khawh ding ah a tawlrel pi hna.

UWSA hi China nih a bawmh tuk hna caah hriam tha tha le ralkap thazang tamtuk an ngei. Kawl ralkap nih a naih ngam hna loh caah an duh zat in bing an cing. An ram ah facang,fangvoi tibantuk a tha kho lo,bing cinnak longah a tha ti a si. An hmuh mi bing cu ram chung ram leng an zuar,achuak mi phaisa in hiramnam an cawk/ralkap thazang an thawnter chin. Cuticun UWSA cu cozah hmanh nih tih ngai awk in a um cang.
 

Wa state hi kawlram territory runvennak caah a biapi tuk bang in kawlram chung Tuluk a luhnak kutka zong a si ve.Russia nih Crimea a lak bantuk in Tuluk nih cun Wa region lak a timh lem lai lo nain kawlram chung hmunhma khur a duh chung poah cu a bawmh rih ko lai dah. Tuluk nih adirhkamh chung poah cu UWSA a sipuazi a zor lem lai lo,a tha rih ko/a hnangam ngai rih lai i ralkap zong nih naih ngam dawh an si rih lai lo dah.!.